Prinsjesfestival viert het feest van de democratie en doet dit steeds op basis van een thema. Het centrale thema van de eerste lustrumeditie van het festival is:

Tijd om elkaar te vinden

Polarisatie – Pacificatie 1917 – 2017

Met de Pacificatie van 1917 kwam een einde aan een jarenlange strijd tussen verschillende religieuze en politieke groeperingen. De gelijke behandeling van openbare en bijzondere scholen en de invoering van het algemeen kiesrecht (eerst mannen, daarna vrouwen) en de evenredige vertegenwoordiging waren de uitkomst daarvan. Na 1917 domineerden lange tijd confessionele partijen het politieke landschap. De Nacht van Schmelzer en de verkiezingen van 1967 worden wel als een kantelpunt gezien. De confessionelen raakten hun meerderheid kwijt, D’66 verscheen op het toneel, later gevolgd door tal van andere partijen.

Beweeglijker

In de 21e eeuw zijn kiezers duidelijk beweeglijker dan in de 20e eeuw. Nieuwe partijen en nieuwe bewegingen verwerven grote steun. CDA, PvdA en VVD, partijen die na de Tweede Wereldoorlog tientallen jaren afwisselend Nederland regeerden hebben samen zelfs geen meerderheid meer. Vergelijkbare ontwikkelingen zien we ook elders in Europa. Tegelijkertijd is de beweeglijkheid van kiezers en de toegenomen polarisatie misschien ook een teken van betrokkenheid. Internationaal gezien is het vertrouwen in de politiek in Nederland nog altijd relatief hoog. En een kritische houding van burgers is van levensbelang voor de democratie.

Tegenstelling

In het rapport Gescheiden werelden, een verkenning van sociaal-culturele tegenstelling schreven SCP en WRR: ‘De verkenning laat zien dat er in Nederland niet alleen een sociaaleconomische, maar ook een sociaal-culturele tegenstelling bestaat, die in belangrijke mate samenvalt met opleidingsniveaus. Uit de hoofdstukken blijken duidelijke verschillen in meningen en gevoelens tussen lager- en hoger opgeleiden over kwesties als migratie, de Europese Unie en de politiek op zich. Anders dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten zijn er in Nederland echter niet twee scherp afgebakende politieke en maatschappelijke blokken. Er is eerder sprake van twee tegengestelde sociaal-culturele ‘families’, waartussen zich grote middengroepen bevinden.’

Op drift

Polarisatie kan tot op zekere hoogte behulpzaam zijn om opvattingen en gevoelens scherp te krijgen. Zonder dat lijkt een duurzaam vergelijk niet goed denkbaar. Hoe dan ook is de wereld op drift, onze samenleving verandert mee. Wat voor de één een kans is, is voor de ander een bedreiging. Dat werkt door in de politiek. Normen en waarden worden ter discussie gesteld, aan heilige huisjes wordt gemorreld. Waar leidt dit toe? Hoe reageren nieuwkomers op onze democratische waarden? Hoe werken nieuwe allianties door in onze samenleving? Waar zit de verbinding? Of moeten we genoegen nemen met verwijdering; ieder voor ons eigen of samen voor ons allen:)?

Zorgen

Margalith Kleiwegt ging in 2015 op onderzoek in scholen en schreef daarover het rapport 2 werelden, 2 werkelijkheden: ‘Hoewel veel Nederlanders tevreden zijn met hun persoonlijke leven, maken steeds meer mensen zich zorgen over spanningen in de samenleving. In één wijk en op één school kunnen twee werelden bestaan, waarvan de bewoners elkaar zelden ontmoeten en eerder tegenover elkaar komen te staan. De komst van vluchtelingen naar Europa en Nederland en de aanslagen in Parijs leiden tot scherpere maatschappelijke tegenstellingen. Deze ontwikkelingen gaan niet onopgemerkt aan het onderwijs voorbij. YouTube, Instagram en nieuwssites zijn overal. Bovendien komen leerlingen met verschillende achtergronden elkaar op school minder gemakkelijk tegen. Dit wordt versterkt doordat leerlingen worden geselecteerd op niveau, waardoor zij in verschillende groepen zitten of op andere locaties.’

Bruggen slaan

Na de verkiezingen op 15 maart 2017 tekent zich in september mogelijk een nieuw kabinet af, dat wellicht uit vier partijen bestaat, misschien met gedoogsteun van een vijfde partij. Weet dit kabinet bruggen te slaan? Hoeveel mensen herkennen zich in de compromissen van dit kabinet? Tegen deze achtergrond maakt het Prinsjesfestival de balans op, 100 jaar na de Pacificatie, 50 jaar na de Nacht van Schmelzer en 6 maanden na de verkiezingen van 15 maart: Tijd om elkaar te vinden; na opnieuw een periode van polarisatie is er wellicht ook in 2017 weer aanleiding voor pacificatie.

Festivalthema’s 2013-2016

Ook de eerste vier edities van Prinsjesfestival kenden een thema:

  • 2013: Wisseling en wisselwerking van generaties
  • 2014: 200 jaar Prinsjesdag. De kracht van rituelen en symbolen: vertrouwen, verbinden, vernieuwen
  • 2015: De kunst van conflict en compromis. 1815-2015 Staten-Generaal: werkplaats van de democratie
  • 2016: Democr@tie: tussen Facebook en Wetboek. Over democratie en de digitale revolutie